Om de invloed van hormonen beter te begrijpen in het lichaam, is het belangrijk om eerst te weten wat een normale balans in het lichaam is én hoe deze balans in stand wordt gehouden. Vervolgens is het interessant wat de invloed van stress op de balans heeft en natuurlijk hoe je daar mee om kan gaan. Wanneer deze basisinformatie is gegeven gaan wij wat dieper in op de hormonen.
“Ik wil jullie zo breed mogelijk informeren omtrent de hormoonhuishouding. Soms zal ik specifieke voorbeelden benoemen zoals rondom de zwangerschap.“
Hormonen en Neurotransmitters
Het lichaam wordt geregeld door hormonen en neurotransmitters.
Hormonen zijn stoffen die signalen overbrengen via klieren in de bloedbaan aan doelcellen of -organen.
Neurotransmitters worden via de zenuwen (neuronen) overgedragen aan de doelcellen of -organen.
Het zijn als het ware de koeriers die ervoor zorgen dat een bepaalde boodschap, zoals honger en bloeddruk, wordt afgeleverd naar de rest van het lichaam.
“Om verwarring te voorkomen zal ik in het onderstaande tekst alleen nog maar spreken van de term hormonen. In het echt is het te complex, omdat enkele hormonen ook neurotransmitters zijn en enkele neurotransmitters geen hormonen zijn.“
In de hersenen bevinden zich hersenstructuren zoals de hypothalamus en de hypofyse. Zij controleren de hormoonspiegels in het bloed. Als meer van een bepaald hormoon nodig is scheiden zij stimulerende hormonen uit.
Vaak wordt dit gereguleerd door negatieve terugkoppeling waardoor er weer balans ontstaat.
Negatieve terugkoppeling
Een voorbeeld van negatieve terugkoppeling is de regeling van de temperatuur in huis middels de verwarming.
De temperatuursensor neemt waar dat het te koud is, waardoor de verwarming aanslaat. Wanneer de toename van de temperatuur zo ver is gestegen dat het resultaat is gehaald, zal de verwarming weer afslaan. Dit proces wordt weer gestart wanneer de sensor waarneemt dat het weer te koud is.
Er is dus continu een sensor bezig met controleren om de temperatuur gelijk te houden.
Homeostase
Het in Balans houden van het lichaam noemen wij homeostase.
Echter de balans mag verschillen op elk moment van de dag. Net als de verwarming die in balans is op een lage temperatuur als er niemand in huis is, en op een hogere temperatuur als er behoefte naar is als je thuis bent.
Hormoonstelsels
Het hormoonstelsel zorgt voor de balans in het lichaam, de homeostase.
In het lichaam zien wij veel verschillende hormoonstelsels. Deze worden ook weleens hormoon-assen genoemd.
Om dit voorbeeld te verduidelijken nemen wij een bedrijfsorganisatie.
In een bedrijfsorganisatie heb je een algemeen directeur (CEO), deze algemeen directeur stuurt zijn operationele officieren (COO) aan, die vervolgens zijn Floormanagers aansturen zodat alles op rolletjes loopt. Deze organisatie wordt gecontroleerd door onafhankelijke controleurs (middels negatieve terugkoppeling).
Stress-As
De bekendste hormoon-as is de Stress-As.
Stress is een noodzakelijke aanpassingsreactie van het lichaam op een fysieke of psychische dreiging. Een beetje stress houdt je scherp, maar chronische stress houdt je lichaam in een voortdurende staat van alarm. Dat is fysiek en emotioneel uitputtend. Een goed functionerende stress-as maakt je lichaam pijlsnel startklaar om te vechten of vluchten, maar deze as houdt zich rustig als je omgeving dat ook is.
Als je stress ervaart op je werk of in een privé-situatie maakt het lichaam op de momenten van stress de stresshormonen (o.a. cortisol) aan. De hypothalamus in de hersenen stuurt via de hypofyse de bijnieren aan om deze stresshormonen aan te maken. Daardoor kun je op dat moment meer aan en ben je scherp.
Hypothalamus-Hypofyse-Bijnier-as
De Stress-as, noemen wij ook wel de Hypothalamus-Hypofyse-Bijnier-as (HPA-as).
Hypothalamus (CEO van het bedrijf) en de hypofyse (COO) zijn onderdelen van de hersenen, de bijnieren (Floormanager) ligt als een kapje op de nieren in de buikholte.
(De hypothalamus en de hypofyse moeten niet direct gekoppeld worden aan (negatieve) stress. Zij zijn ook onderdeel van andere hormoonassen zoals de schildklier-as en en hebben invloed bij de menstruatiecyclus bij de geslachtshormoon-as.)
De hypothalamus is onderdeel van het limbisch systeem.
Het limbisch systeem regelt het gedrag zoals emotie, motivatie, genot enz.
Inside Out:
Een zeer complex systeem om kort uit te leggen, maar fantastisch omgezet in de animatiefilm Inside Out:
De film Inside Out gaat over gepersonifieerde emoties (Joy, Anger, Sadness, Disgusted en Fear) die wonen in het hoofdkantoor (het limbisch systeem) van de mens. In de film adviseren deze emoties de mens in het alledaagse leven. Een belangrijk onderdeel dat emoties aanstuurt is de amygdala. De amygdala, een soort opslagplaats van vooral negatieve emoties zoals boosheid en angst, kan de hypothalamus stimuleren voor het aanzetten van de stress-as. “Joy” zit vooral in de frontale lob maar in de film hebben ze “Joy” , ook in het hoofdkantoor gestopt omdat het al complex genoeg is. De frontale lob heeft als functie de amygdala te remmen, waardoor de stress-as wordt geremd.
De hypofyse zorgt voor de balans van het lichaam, door de balans te regelen van de hormonen. Deze balans wordt gestuurd door de hypothalamus (met zijn emotie van dat moment).
Voorbeelden van stresshormonen van de bijnieren zijn adrenaline en cortisol.
Adrenaline is de snelle route, die binnen 1 minuut te meten is in je bloed.
Cortisol is de langzamere route, die na 30 minuten te meten is in je bloed.
Dankzij adrenaline en cortisol kun je op 110% van je kunnen presteren. Helaas houd je dat maar even vol. Het stresshormoon biedt belangrijke voordelen tijdens tijdelijke stresssituaties, maar leidt tot grote problemen als je daar langdurig mee te maken hebt. Bekende gevolgen van langdurige stress is overspannenheid en kan zelfs leiden tot een burn-out.
Stress tijdens de bevalling
Dat je tijdens je bevalling wat gestrest bent is volkomen normaal. Het is alleen de kunst om een balans te vinden tussen gezonde spanning en ontspanning. Wanneer je namelijk te angstig of gestrest bent tijdens de bevalling, zorgt dit er voor dat je weeën geremd zullen worden en de bevalling trager verloopt.
Lichamelijk herstel
Als na de stress een moment van ontspanning volgt, zorgt het lichaam voor lichamelijk herstel.
Dit lichamelijk herstel wordt aangestuurd door de hippocampus (de onafhankelijke controleur). De hippocampus is het regelsysteem in de hersenen met als functie de hypothalamus af te remmen.
De hippocampus is dus de sensor van de negatieve terugkoppeling en heeft dus controle over je stress.
Veel informatie maar nu de praktische tips.
Wat wij nu weten is, dat we de hippocampus moeten stimuleren, maar ook de frontale lob. De frontale lob hadden wij nodig om de amygdala te remmen, zie Inside out.
Lichaamsbeweging: lichaamsbeweging heeft een actieve invloed op de hippocampus en de frontale lob, waardoor de functie van het remmen op de stress-as beter uitgevoerd kan worden.
Leren: Daarnaast is het goed om uitdagingen op te zoeken. Nieuwe dingen leren blijkt een goed herstel van de hersenstructuren te geven, waardoor onder andere de hippocampus weer opknapt en de functie van controleren van de hypothalamus kan verbeteren.
Genieten: De frontale lob kan je stimuleren door heel simpel te genieten. Bijvoorbeeld het uitvoeren hobby’s, muziek te luisteren of empathisch bezig te zijn.
Slaap: And last but not least: Slaap! Goede, gereguleerde slaap geeft de hersenen de mogelijkheid te ‘herstellen’. Dit is dus erg belangrijk voor alle structuren die in het brein aanwezig zijn, die op hun beurt allemaal een steentje bijdragen aan het reduceren van stress.
Gelukshormonen
Oxytocine
Oxytocine wordt geproduceerd in de hypothalamus en wordt door iedereen aangemaakt bij positief onderling contact, zoals bij aankijken, aanraken, knuffelen en vrijen en vooral tijdens het orgasme. Het speelt een belangrijke rol bij ouder-kindbinding en wordt daarom ook wel het knuffelhormoon genoemd.
Oxytocine is zeer belangrijk bij de bevalling, het zorgt voor het aanspannen van het spierweefsel van de baarmoeder waardoor de baarmoedermond wordt opgerekt (ontsluiting). Dit proces van oprekken gebeurd vooral tijdens de weeën.
Tijdens de bevalling kan men gebruik maken van weeënopwekkers. Dit is de kunstmatige vorm van Oxytocine.
Oxytocine heeft een angstverminderend effect en draagt bij aan vriendelijkheid en zorgzaamheid. Het stofje zorgt voor behoefte aan intimiteit.
Oxytocine is het ultieme liefdesgevoel voor je kindje vlak na de bevalling.
Stress en spanning verhogen het hormoon cortisol en adrenaline. Cortisol en adrenaline remmen de aanmaak van oxytocine. Andersom werkt het trouwens ook, oxytocine remt de aanmaak van cortisol.
Teveel Adrenaline is niet goed gedurende de gehele bevalling omdat dit de bevalling kan vertragen. Echter op het einde van de bevalling, bij de persweeën ben je zo aan het “presteren op de top van je kunnen” dat er extra zuurstof vrij moet komen. Er volgt een ketting aan reacties, met als eindresultaat een verhoogde bloeddruk, verhoogde hartslag en een verhoogde ademhaling. Na deze prestatie volgt als ultiem resultaat natuurlijk de baby.
Bij een bevalling beoefen je eigenlijk topsport. Echter bij de beoefening van topsport zijn er ook achteraf lichamelijke reacties. Adrenaline zorgt ervoor dat na de bevalling er ongecontroleerde bewegingen kunnen ontstaan van armen en/of benen. Het is een natuurlijke methode van het lichaam ter ontlading van de extreme inspanning door het hoge gehalte van chemische stoffen tijdens én vlak na een stressvolle situatie. Door het trillen ontlaadt het lichaam de overtollige spanning en keert het terug tot een toestand van rust en ontspanning.
Nogmaals het is de kunst om een mooi evenwicht te vinden tussen gezonde spanning en ontspanning tijdens de bevalling.
Na de bevalling kan je kiezen voor borstvoeding. Oxytocine zorgt tevens voor het vrijkomen van de moedermelk middels de toeschietreflex van de borst. Een toeschietreflex is het mechanisme waarbij moedermelk vanuit de melkkliertjes richting de tepel ‘gestuwd’ wordt.
Nu weer de praktische tips gedurende de bevalling
Veiligheid: Om geen stress te ervaren is het belangrijk dat je je veilig voelt, een plek waar je volledig jezelf kunt zijn en je volledig durft te laten gaan. Stuur pottenkijkers weg als je je dat prettig vind.
Beval daar waar jij je veilig en vertrouwd voelt.
Warmte: Warmte is belangrijk bij een gevoel van behaaglijkheid. Je voelt je fijner in een warme omgeving. Je spieren ontspannen makkelijker wanneer je warm bent en jij dus ook.
Lichaamscontact: Lichamelijk contact stimuleert de aanmaak van oxytocine. Ga samen met je partner onder de douche of in bad. Laat hem je vasthouden of masseren, dit werkt alleen als je ervan geniet, doe het niet omdat het er staat dat je het moet doen. Geniet zo lang mogelijk van ongestoord huid-op-huid contact met je net geboren baby.
Beweging: Blijf in beweging. Wanneer je je vrij kunt bewegen voel je je vrijer en kun je je makkelijker toegeven aan wat je lichaam van je vraagt. Dit helpt enorm bij het ontspannen.
Controle: Wanneer je het gevoel hebt dat je de controle verliest, verhoogt het stressniveau. En dat willen we nou juist niet. Het houden van controle tijdens de bevalling begint bij een goede voorbereiding. Weet wat je kunt verwachten en welke keuzes je kunt maken.
Serotonine
Serotonine wordt ook wel het gelukshormoon genoemd. Het heeft invloed op onze mentale stemming. Stress heeft invloed op onze mentale stemming, dit kan leiden tot een minder gelukkig gevoel in het lichaam.
Serotonine is belangrijk bij het onderdrukken van honger. Bij sombere momenten kan je emotionele vreetbuien krijgen, waardoor serotonine niet meer aangeeft dat je genoeg hebt gehad.
Een andere belangrijke functie is het omzetten van Serotonine naar Melatonine.
Serotonine wordt geproduceerd in de hersenen maar heeft als bouwsteen tryptofaan nodig. Tryptofaan wordt opgenomen in de darmen. Deze bouwsteen zit vooral in gezonde voeding, zoals zaden en noten, maar ook in bananen en pruimen, gevogelte en vis en in …. CHOCOLADE. Echter een dieet van alleen chocolade zal ik sterk afraden.
Mensen met een depressie, krijgen vaak antidepressiva, dit is een kunstmatige vorm van serotonine.
Mensen die lijden aan een depressie missen twee groepen bacteriën in hun darmen, zo blijkt uit grootschalig onderzoek van het Vlaams Instituut voor Biotechnologie (VIB) en de KU Leuven. Een volgende stap is het onderzoeken of deze specifieke bacteriën een rol kunnen spelen in de behandeling van depressie.
Een gezonde darmflora is de basis voor een gezonde geest maar ook een gezond lichaam. Lichaam en geest zijn on losmakend met elkaar verbonden. Eigenlijk heel vanzelfsprekend. Om alle voedingsstoffen (bouwstoffen) uit ons voedsel te halen, is een gezonde darmflora noodzakelijk.
Melatonine
Melatonine is het slaaphormoon dat het Slaap-Waakritme reguleert. Het hormoon Melatonine zorgt ervoor dat je vermoeid raakt om in slaap te vallen. Om melatonine goed te laten stromen is sfeer, gedempt licht, veiligheid, vertrouwen en zo min mogelijk afleiding belangrijk.
Cortisol is het hormoon om ’s ochtends wakker te worden.
Bij teveel stress (lees cortisol, zal je dus ook moeilijker in slaap vallen).
En slaap is nodig voor het herstel van het lichaam.
Een andere belangrijke stof die verantwoordelijk is voor een goede en rustgevende slaap is GABA (Gamma-Aminoboterzuur). De belangrijkste functie van GABA is om de activiteit van zenuwen in het zenuwstelsel te verminderen. Het zorgt ervoor dat andere hormonen die voor opwinding en stress zorgen minder snel afvuren. GABA is een natuurlijke angstremmer.
Endorfine
Endorfine is een door het lichaam aangemaakt stofje en heeft pijnstillende eigenschappen. Endorfines worden geproduceerd door de hypofyse tijdens lichamelijke inspanning, opwinding, liefde en orgasme. Ze lijken op opiaten in hun vermogen om pijnstilling te veroorzaken evenals een gevoel van welbevinden en geluk.
Hoe groter de endorfinestoot in deze hersengebieden, hoe euforischer het moment.
Vaak herkennen hardlopers dit moment. Het eerste gedeelte wordt als ongemak ervaren, maar zal omslaan naar een aangenaam gevoel gedurende het tweede gedeelte van de loop.
Deze Runners High wordt ook mede veroorzaakt door Anandamide. Anandamide is de natuurlijke psychoactieve stof die het gevoel van welbevinden stimuleert. Bij cannabisgebruikers is dit de bekende stof THC.
Bij elke lichamelijke inspanning is ook de mentale stemming belangrijk. Het is de instelling die je motiveert om door te gaan. Een positieve instelling om door te gaan geeft eerder de endorfine met de bekende pijnstilling en het euforische moment. De negatieve instelling bij de ervaren stress geeft een toename van cortisol.
Tijdens de bevalling kan endorfine een belangrijke rol spelen. Het werkt alleen als je je niet verzet tegen de pijn, niet al te angstig bent en voldoende kunt ontspannen. Als de weeën intenser worden en de pijn toeneemt, zal je lichaam tijdens de bevalling steeds meer produceren. Bij een hoge concentratie van deze stof in je lichaam, kun je zelfs in een soort roes terecht komen. Vooral tijdens de laatste centimeters van de ontsluiting, die vaak het zwaarst zijn, zorgt endorfine er voor dat je de pijn kunt verdragen.
Nog 1 Tip, google fenylethylaline, en vind wat je je kan nemen om de aanmaak van endorfines te stimuleren.
Dopamine
Dopamine is een ander gelukshormoon. Een betere verwoording is de beloningshormoon.
Dopamine wordt niet de hele tijd afgegeven. Het wordt aangemaakt wanneer je dingen doet die volgens de hersenen moeten worden beloond, zoals sporten, eten, seks hebben en verliefd zijn. De afgifte van dopamine brengt een golf van geluk met zich mee. Het plezierige gevoel dat je krijgt zorgt ervoor dat je het dopamine-opwekkende gedrag wilt herhalen.
Dopamine speelt ook een rol bij allerlei verslavingen en slechte gewoontes. Het stofje is het natuurlijke neefje van het chemische stofje amfetamine, dat te vinden is in stimulerende drugs. Wanneer middelen zoals heroïne, alcohol en nicotine worden gebruikt, zorgt dit in de hersenen voor een flinke stoot dopamine. Dit effect heeft een verslavende werking. Ook eten kan het dopaminegehalte in het lichaam tijdelijk doen stijgen, dit kan leiden tot impulsief eetgedrag of andere (on)schuldige verslavingen.
De makers van applicaties zijn hiervan heel goed op de hoogte. Voorbeelden hiervan zijn de pushnotificaties op je telefoon. App-ontwikkelaars maken gebruik van een geluidje, een vlaggetje, uitroepteken op je telefoon om je aandacht te trekken. Wanneer je de notificatie voltooid ontvang je je beloning. Het gevolg is, binnen de kortste keren zit je met je hoofd in je telefoon. Je ontvangt de ene beloning na de andere beloning en neemt deze in je op.
(Het is niet zo dat elk appje, melding of nieuwtje ons automatisch gelukkiger maakt, het is meer dat er een kans bestaat dat er iets leuks op onze telefoon is aangekomen en dat is nog veel effectiever. Het gevolg is dat je steeds blijft kijken, want misschien is er wel iets nieuws).